Ngày quốc tế người cao tuổi (1/10/2014)
Với số lượng ngày càng đông đảo, người cao tuổi đã, đang và sẽ khẳng định vị trí, tầm quan trọng và ảnh hưởng của mình trong các hoạt động chính trị, kinh tế, xã hội của thế giới. Bảo vệ và chăm sóc nhóm dân số này chính là một trong những việc làm thiếu yếu để hướng tới một tương lai bền vững cho tất cả mọi người.
Với nghị quyết 45/106 ngày 14/12/1990, Đại hội đồng Liên hợp quốc đã quyết định lấy ngày 1/10 hằng năm để kỷ niệm Ngày quốc tế người cao tuổi. Việc công bố ngày kỷ niệm này theo đúng như Kế hoạch hành động quốc tế Vienna về người cao tuổi, được Đại hội thế giới về người cao tuổi thông qua năm 1982 và Đại hội đồng Liên hợp quốc thông qua cùng trong năm này.
Năm 1991, Đại hội đồng Liên hợp quốc (theo Nghị quyết 46/91) đã thông qua các nguyên tắc của Liên hợp quốc đối với người cao tuổi. Năm 2002, Đại hội thế giới về người cao tuổi lần thứ hai thông qua Kế hoạch hành động quốc tế Madrid về người cao tuổi, nhằm ứng phó với những cơ hội và thách thức của tình trạng già hóa dân số trong thế kỷ XXI và để thúc đẩy sự phát triển một xã hội dành cho mọi lứa tuổi.
Ngày quốc tế người cao tuổi được kỷ niệm nhằm nâng cao nhận thức về các vấn đề ảnh hưởng đến người cao tuổi như quá trình lão hóa và việc lạm dụng người cao tuổi. Đây cũng đồng thời là dịp để đánh giá cao những đóng góp của người cao tuổi cho xã hội.
Người cao tuổi – một lực lượng mới cho sự phát triển
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), một cuộc cách mạng về nhân khẩu học đang diễn ra trên thế giới. Ngày nay, số người trong độ tuổi 60 và trên 60 là khoảng 600 triệu người; con số này sẽ tăng gấp đôi vào năm 2025 và lên tới 2 tỷ người vào năm 2050, trong đó phần lớn ở các nước đang phát triển.
Trong một thế giới với quá trình già hóa đang tăng tốc thì những người cao tuổi sẽ đóng vai trò ngày càng quan trọng. Thực tế đã cho thấy người cao tuổi có nhiều hoạt động tình nguyện và không cần được trả lương; họ truyền kinh nghiệm và kiến thức; hỗ trợ cho chính gia đình mình với trách nhiệm chăm sóc người thân; và sự tham gia ngày càng tăng vào lực lượng lao động được trả lương.
Người cao tuổi đã trở thành một lực lượng chính trị ngày càng quan trọng trong đời sống xã hội của mỗi quốc gia. Đặc biệt, tại các nước phát triển, các tổ chức của người cao tuổi góp phần đáng kể giúp người cao tuổi có tiếng nói lớn hơn trong việc hoạch định và ban hành các quyết sách của quốc gia.
Trong thời gian qua, những người cao tuổi đóng góp rất lớn cho xã hội. Trên khắp châu Phi cũng như những nơi khác, hàng triệu người trưởng thành là bệnh nhân có AIDS được chăm sóc tại nhà cha mẹ của họ. Khi các bệnh nhân này tử vong, những đứa con mồ côi của họ (những đứa trẻ dưới 15 tuổi hiện đang là 14 triệu em ở các nước châu Phi) chủ yếu được hỗ trợ bởi ông bà.
Vai trò quan trọng của người cao tuổi cũng không chỉ giới hạn ở các quốc gia đang phát triển. Tại các nước phát triển, ví dụ như Tây Ban Nha, chủ yếu là người lớn tuổi (phần đông là phụ nữ) chịu trách nhiệm chăm sóc cho các cá nhân bị phụ thuộc và bị bệnh (bất kể tuổi tác). Một nghiên cứu cho thấy số thời gian (phút) trung bình dành ra hàng ngày để chăm sóc tăng theo cấp số nhân so với độ tuổi của những người chăm sóc: 201 phút nếu người chăm sóc rơi vào khung 65 – 74 tuổi và 318 phút nếu trong độ tuổi 75 – 84 so với chỉ có 50 phút trong khung 30 – 49 tuổi.
Người cao tuổi đang dần dần được công nhận vì những đóng góp đáng kể của họ trong quá trình chăm sóc liên thế hệ và tiếp tục tham gia vào đời sống cộng đồng. Tuy nhiên, những đóng góp của họ cho sự phát triển như vậy chỉ có thể được bảo đảm nếu những người cao tuổi được hưởng mức chăm sóc y tế đầy đủ và tương xứng. Điều này đòi hỏi việc áp dụng một chính sách thích hợp đối với nhóm dân số quan trọng này.
Chăm sóc người cao tuổi – những vấn đề còn đặt ra
Mặc dù vị trí, vai trò và ảnh hưởng của những người cao tuổi đối với thế giới ngày càng được khẳng định song việc đối xử và chăm sóc nhóm người này vẫn còn tồn tại nhiều vấn đề, cũng như còn không đồng đều giữa các quốc gia.
Theo Liên hợp quốc, tại hầu hết các nước, những người cao tuổi không được tiếp cận đầy đủ với các dịch vụ y tế và đào tạo về y học lão khoa không đáp ứng đủ so với nhu cầu đối với loại hình chăm sóc đặc biệt này. Thêm vào đó, trong thời gian trở lại đây, nhu cầu về các dịch vụ chăm sóc lâu dài cho người cao tuổi ngày càng gia tăng trên toàn thế giới. Nếu như trước đây, những dịch vụ này thường được các thành viên gia đình đảm nhiệm thì hiện nay công việc chăm sóc người cao tuổi ngày càng được đảm nhận bởi các chuyên gia y tế.
Cũng theo Liên hợp quốc, lạm dụng và bỏ bê người cao tuổi là một thực trạng đáng buồn được ghi nhận trên thế giới. Thực trạng này ảnh hưởng đến tất cả các mặt kinh tế và xã hội của những người cao tuổi. Việc lạm dụng người cao tuổi có thể tồn tại dưới nhiều hình thức: Thể chất, tâm lý, tình cảm, tài chính hoặc do sơ suất, bất cẩn gây nên. Bên cạnh đó, người cao tuổi còn phải đối mặt với các khó khăn như bị cô lập trong xã hội, bị định kiến về tuổi tác, hay sự xói mòn trong mối quan hệ giữa các thế hệ trong một gia đình, một cộng đồng và toàn xã hội...
Phân tích tình hình kinh tế và xã hội hiện tại và sự tham gia của người cao tuổi cũng cho thấy một sự không đồng nhất trong giữa các quốc gia. Trong các khu vực kém phát triển của thế giới, nơi an sinh xã hội và các chương trình hưu trí chỉ được phổ cập đến một số ít lao động, thì nhiều người cao tuổi (chủ yếu là nam giới) vẫn phải tiếp tục làm việc do nhu cầu kinh tế đòi hỏi. Trong khi đó, ở các nước phát triển hơn, những người lớn tuổi có mong muốn tiếp tục làm việc lại thường là nạn nhân của sự phân biệt tuổi tác và quy định nghỉ hưu bắt buộc.
"Đừng lãng quên bất kỳ ai: Hãy thúc đẩy một xã hội cho tất cả mọi người"
Chủ đề của Ngày quốc tế người cao tuổi năm 2014: "Đừng lãng quên bất kỳ ai: Hãy thúc đẩy một xã hội cho tất cả mọi người" được lựa chọn nhằm tăng cường nhận thức về tầm quan trọng của nhóm dân số cao tuổi đối với phát triển bền vững và ảnh hưởng rộng lớn mà những biến động trong nhóm dân số này gây ra trong bối cảnh xuất hiện những thách thức lớn mà thế giới sẽ phải đối mặt vào thế kỷ XXI.
Nếu chúng ta muốn "xây dựng tương lai chúng ta mong muốn" như mục tiêu cao cả và bền vững mà hầu hết các quốc gia đều xác định và quyết tâm thực hiện thì chúng ta phải xem xét tới nhóm dân số trên 60 tuổi, vốn dự báo sẽ lên tới 1,4 tỷ người vào năm 2030.
Trong thông điệp được đưa ra nhân Ngày quốc tế người cao tuổi năm 2014, Tổng Thư ký Liên hợp quốc Ban Ki-moon nhấn mạnh: “Những người cao tuổi giữ một vai trò ngày càng quan trọng trong xã hội khi số lượng những người này không ngừng tăng lên và chất lượng của các dịch vụ y tế được cải thiện tại nhiều khu vực trên thế giới”.
Theo nhà lãnh đạo cấp cao của Liên hợp quốc, trên phạm vi toàn cầu, số người cao tuổi dự kiến sẽ tăng hơn gấp đôi trong những năm tới từ 841 triệu vào năm 2013 lên hơn 2 tỷ người vào năm 2050. Cùng năm đó, gần 80% trong số những người cao tuổi trên thế giới sống tại các khu vực kém phát triển.
Trong thời đại chúng ta hiện nay, việc kéo dài tuổi thọ được xem là một trong những bước phát triển quan trọng, song không thể phủ nhận rằng đây cũng là một trong những thách thức lớn. Nếu chúng ta cho phép mình vượt qua bởi sự thay đổi về nhân khẩu học thì sẽ rất khó để bảo đảm một tương lai bền vững, an toàn và thoải mái cho người dân ở mọi lứa tuổi.
“Những người lớn tuổi tham gia theo nhiều cách khác nhau vào quá trình phát triển kinh tế và xã hội. Tuy nhiên, sự phân biệt đối xử và loại trừ xã hội vẫn đang tồn tại và chúng ta phải chấm dứt ngay tình trạng này để phần dân số cao tuổi có thể già đi nhưng vẫn hoạt động trong các kế hoạch kinh tế - xã hội và được an toàn, khỏe mạnh” – ông Ban Ki-moon nêu rõ.
Chương trình phát triển cho giai đoạn sau năm 2015 đem lại cho Liên hợp quốc và các nước thành viên một cơ hội duy nhất để tăng cường quyền và vai trò của những người cao tuổi trong xã hội như một phần của cam kết không lãng quên bất cứ ai. Vào Ngày quốc tế người cao tuổi năm nay, Tổng thư ký Liên hợp quốc kêu gọi “các chính phủ và cá nhân trên toàn thế giới cùng bảo đảm sự tham gia đầy đủ của những người lớn tuổi trong xã hội dù họ có già đi, và bảo vệ quyền và phẩm giá của họ”./.
Năm 1991, Đại hội đồng Liên hợp quốc (theo Nghị quyết 46/91) đã thông qua các nguyên tắc của Liên hợp quốc đối với người cao tuổi. Năm 2002, Đại hội thế giới về người cao tuổi lần thứ hai thông qua Kế hoạch hành động quốc tế Madrid về người cao tuổi, nhằm ứng phó với những cơ hội và thách thức của tình trạng già hóa dân số trong thế kỷ XXI và để thúc đẩy sự phát triển một xã hội dành cho mọi lứa tuổi.
Ngày quốc tế người cao tuổi được kỷ niệm nhằm nâng cao nhận thức về các vấn đề ảnh hưởng đến người cao tuổi như quá trình lão hóa và việc lạm dụng người cao tuổi. Đây cũng đồng thời là dịp để đánh giá cao những đóng góp của người cao tuổi cho xã hội.
Người cao tuổi – một lực lượng mới cho sự phát triển
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), một cuộc cách mạng về nhân khẩu học đang diễn ra trên thế giới. Ngày nay, số người trong độ tuổi 60 và trên 60 là khoảng 600 triệu người; con số này sẽ tăng gấp đôi vào năm 2025 và lên tới 2 tỷ người vào năm 2050, trong đó phần lớn ở các nước đang phát triển.
Trong một thế giới với quá trình già hóa đang tăng tốc thì những người cao tuổi sẽ đóng vai trò ngày càng quan trọng. Thực tế đã cho thấy người cao tuổi có nhiều hoạt động tình nguyện và không cần được trả lương; họ truyền kinh nghiệm và kiến thức; hỗ trợ cho chính gia đình mình với trách nhiệm chăm sóc người thân; và sự tham gia ngày càng tăng vào lực lượng lao động được trả lương.
Người cao tuổi đã trở thành một lực lượng chính trị ngày càng quan trọng trong đời sống xã hội của mỗi quốc gia. Đặc biệt, tại các nước phát triển, các tổ chức của người cao tuổi góp phần đáng kể giúp người cao tuổi có tiếng nói lớn hơn trong việc hoạch định và ban hành các quyết sách của quốc gia.
Trong thời gian qua, những người cao tuổi đóng góp rất lớn cho xã hội. Trên khắp châu Phi cũng như những nơi khác, hàng triệu người trưởng thành là bệnh nhân có AIDS được chăm sóc tại nhà cha mẹ của họ. Khi các bệnh nhân này tử vong, những đứa con mồ côi của họ (những đứa trẻ dưới 15 tuổi hiện đang là 14 triệu em ở các nước châu Phi) chủ yếu được hỗ trợ bởi ông bà.
Vai trò quan trọng của người cao tuổi cũng không chỉ giới hạn ở các quốc gia đang phát triển. Tại các nước phát triển, ví dụ như Tây Ban Nha, chủ yếu là người lớn tuổi (phần đông là phụ nữ) chịu trách nhiệm chăm sóc cho các cá nhân bị phụ thuộc và bị bệnh (bất kể tuổi tác). Một nghiên cứu cho thấy số thời gian (phút) trung bình dành ra hàng ngày để chăm sóc tăng theo cấp số nhân so với độ tuổi của những người chăm sóc: 201 phút nếu người chăm sóc rơi vào khung 65 – 74 tuổi và 318 phút nếu trong độ tuổi 75 – 84 so với chỉ có 50 phút trong khung 30 – 49 tuổi.
Người cao tuổi đang dần dần được công nhận vì những đóng góp đáng kể của họ trong quá trình chăm sóc liên thế hệ và tiếp tục tham gia vào đời sống cộng đồng. Tuy nhiên, những đóng góp của họ cho sự phát triển như vậy chỉ có thể được bảo đảm nếu những người cao tuổi được hưởng mức chăm sóc y tế đầy đủ và tương xứng. Điều này đòi hỏi việc áp dụng một chính sách thích hợp đối với nhóm dân số quan trọng này.
Chăm sóc người cao tuổi – những vấn đề còn đặt ra
Mặc dù vị trí, vai trò và ảnh hưởng của những người cao tuổi đối với thế giới ngày càng được khẳng định song việc đối xử và chăm sóc nhóm người này vẫn còn tồn tại nhiều vấn đề, cũng như còn không đồng đều giữa các quốc gia.
Theo Liên hợp quốc, tại hầu hết các nước, những người cao tuổi không được tiếp cận đầy đủ với các dịch vụ y tế và đào tạo về y học lão khoa không đáp ứng đủ so với nhu cầu đối với loại hình chăm sóc đặc biệt này. Thêm vào đó, trong thời gian trở lại đây, nhu cầu về các dịch vụ chăm sóc lâu dài cho người cao tuổi ngày càng gia tăng trên toàn thế giới. Nếu như trước đây, những dịch vụ này thường được các thành viên gia đình đảm nhiệm thì hiện nay công việc chăm sóc người cao tuổi ngày càng được đảm nhận bởi các chuyên gia y tế.
Cũng theo Liên hợp quốc, lạm dụng và bỏ bê người cao tuổi là một thực trạng đáng buồn được ghi nhận trên thế giới. Thực trạng này ảnh hưởng đến tất cả các mặt kinh tế và xã hội của những người cao tuổi. Việc lạm dụng người cao tuổi có thể tồn tại dưới nhiều hình thức: Thể chất, tâm lý, tình cảm, tài chính hoặc do sơ suất, bất cẩn gây nên. Bên cạnh đó, người cao tuổi còn phải đối mặt với các khó khăn như bị cô lập trong xã hội, bị định kiến về tuổi tác, hay sự xói mòn trong mối quan hệ giữa các thế hệ trong một gia đình, một cộng đồng và toàn xã hội...
Phân tích tình hình kinh tế và xã hội hiện tại và sự tham gia của người cao tuổi cũng cho thấy một sự không đồng nhất trong giữa các quốc gia. Trong các khu vực kém phát triển của thế giới, nơi an sinh xã hội và các chương trình hưu trí chỉ được phổ cập đến một số ít lao động, thì nhiều người cao tuổi (chủ yếu là nam giới) vẫn phải tiếp tục làm việc do nhu cầu kinh tế đòi hỏi. Trong khi đó, ở các nước phát triển hơn, những người lớn tuổi có mong muốn tiếp tục làm việc lại thường là nạn nhân của sự phân biệt tuổi tác và quy định nghỉ hưu bắt buộc.
"Đừng lãng quên bất kỳ ai: Hãy thúc đẩy một xã hội cho tất cả mọi người"
Chủ đề của Ngày quốc tế người cao tuổi năm 2014: "Đừng lãng quên bất kỳ ai: Hãy thúc đẩy một xã hội cho tất cả mọi người" được lựa chọn nhằm tăng cường nhận thức về tầm quan trọng của nhóm dân số cao tuổi đối với phát triển bền vững và ảnh hưởng rộng lớn mà những biến động trong nhóm dân số này gây ra trong bối cảnh xuất hiện những thách thức lớn mà thế giới sẽ phải đối mặt vào thế kỷ XXI.
Nếu chúng ta muốn "xây dựng tương lai chúng ta mong muốn" như mục tiêu cao cả và bền vững mà hầu hết các quốc gia đều xác định và quyết tâm thực hiện thì chúng ta phải xem xét tới nhóm dân số trên 60 tuổi, vốn dự báo sẽ lên tới 1,4 tỷ người vào năm 2030.
Trong thông điệp được đưa ra nhân Ngày quốc tế người cao tuổi năm 2014, Tổng Thư ký Liên hợp quốc Ban Ki-moon nhấn mạnh: “Những người cao tuổi giữ một vai trò ngày càng quan trọng trong xã hội khi số lượng những người này không ngừng tăng lên và chất lượng của các dịch vụ y tế được cải thiện tại nhiều khu vực trên thế giới”.
Theo nhà lãnh đạo cấp cao của Liên hợp quốc, trên phạm vi toàn cầu, số người cao tuổi dự kiến sẽ tăng hơn gấp đôi trong những năm tới từ 841 triệu vào năm 2013 lên hơn 2 tỷ người vào năm 2050. Cùng năm đó, gần 80% trong số những người cao tuổi trên thế giới sống tại các khu vực kém phát triển.
Trong thời đại chúng ta hiện nay, việc kéo dài tuổi thọ được xem là một trong những bước phát triển quan trọng, song không thể phủ nhận rằng đây cũng là một trong những thách thức lớn. Nếu chúng ta cho phép mình vượt qua bởi sự thay đổi về nhân khẩu học thì sẽ rất khó để bảo đảm một tương lai bền vững, an toàn và thoải mái cho người dân ở mọi lứa tuổi.
“Những người lớn tuổi tham gia theo nhiều cách khác nhau vào quá trình phát triển kinh tế và xã hội. Tuy nhiên, sự phân biệt đối xử và loại trừ xã hội vẫn đang tồn tại và chúng ta phải chấm dứt ngay tình trạng này để phần dân số cao tuổi có thể già đi nhưng vẫn hoạt động trong các kế hoạch kinh tế - xã hội và được an toàn, khỏe mạnh” – ông Ban Ki-moon nêu rõ.
Chương trình phát triển cho giai đoạn sau năm 2015 đem lại cho Liên hợp quốc và các nước thành viên một cơ hội duy nhất để tăng cường quyền và vai trò của những người cao tuổi trong xã hội như một phần của cam kết không lãng quên bất cứ ai. Vào Ngày quốc tế người cao tuổi năm nay, Tổng thư ký Liên hợp quốc kêu gọi “các chính phủ và cá nhân trên toàn thế giới cùng bảo đảm sự tham gia đầy đủ của những người lớn tuổi trong xã hội dù họ có già đi, và bảo vệ quyền và phẩm giá của họ”./.
