Cách đây 27 năm, vào ngày 11/7/1987, cậu bé người Nam Tư Matej Gašpar ra đời tại thành phố Zagreb (nay là thủ đô của Croatia) và đây cũng là công dân thứ 5 tỷ của thế giới. Đứng trước sự gia tăng dân số quá nhanh, vấn đề dân số làm ảnh hưởng lớn đến chất lượng dân số, môi trường sinh thái và tài nguyên thiên nhiên. Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA) đã tổ chức Hội nghị quốc tế về dân số ở thủ đô Hà Lan vào tháng 11/1989 và tại diễn đàn này, đã quyết định lấy ngày sinh của bé Matej Gašpar (11/7) để kỷ niệm "Ngày Dân số Thế giới".

Ngày Dân số Thế giới được kỷ niệm hằng năm vào ngày 11/7 . (Ảnh: earthtimes.org)

Ngày kỷ niệm này nhằm nhắc nhở các quốc gia và mỗi người dân sống trên trái đất về nguy cơ dân số tǎng quá nhanh, con người không đủ điều kiện sống với đầy đủ quyền chính đáng như: Quyền học hành, có việc làm, đủ dinh dưỡng, nhà ở, bảo vệ sức khỏe… Từ đó, mỗi quốc gia, mỗi cá nhân tự liên hệ với dân số của địa phương mình để có suy nghĩ và hành động hợp lý trong hành vi dân số, đồng thời tìm mọi biện pháp tích cực, góp phần giảm sự gia tăng dân số, không ngừng nâng cao chất lượng cuộc sống, chất lượng dân trí và cải tạo môi trường sinh thái.

Thêm vào đó, Ngày Dân số Thế giới cũng là dịp để các quốc gia cùng nhìn lại quá trình kiểm soát sự phát triển dân số, từ đó tiếp tục đề xuất những chính sách, giải pháp hữu hiệu để thực hiện ngày càng tốt hơn mục tiêu dân số và phát triển trong chiến lược phát triển chung về kinh tế – xã hội. Đây cũng là dịp để thu hút sự chú ý của cộng đồng đến tính cấp bách và tầm quan trọng của vấn đề dân số.

Thực tế đã cho thấy, các vấn đề dân số luôn là trung tâm trong cuộc đấu tranh chống đói nghèo và thúc đẩy phát triển bền vững. Tỷ lệ tăng trưởng, cơ cấu về tuổi, khả năng sinh sản và tử vong, di cư có ảnh hưởng đến tất cả các khía cạnh của quá trình phát triển con người, kinh tế và xã hội.

Dân số và phát triển

Theo các chuyên gia, các nhà khoa học, lịch sử phát triển nhân loại cho thấy, trong mọi hình thái kinh tế – xã hội, dân số là động lực, là trung tâm của sự phát triển. Những biến đổi về quy mô, cơ cấu, phân bổ và chất lượng dân số chính là yếu tố quan trọng liên quan đến phát triển. Các nhà lãnh đạo và quản lý của nhiều quốc gia đã ngày càng nhận thức sâu sắc về sự ổn định quy mô dân số với sự gia tăng hợp lý. Điều đó sẽ giúp đất nước giảm bớt những căng thẳng về nguồn tài nguyên cạn kiệt, suy thoái môi trường, quá tải dân cư đô thị..., từ đó tăng các nguồn lực đầu tư phát triển dài hạn, đáp ứng nhu cầu lương thực, thực phẩm, chăm sóc sức khỏe, giáo dục cho người dân.

Tính toán của các nhà nhân khẩu học kinh tế cho thấy, giữa tốc độ tăng trưởng kinh tế và tốc độ phát triển dân số có mối tương quan chặt chẽ theo tỉ lệ nghịch. Như vậy, theo mục tiêu phấn đấu tăng trưởng kinh tế – xã hội thì mỗi quốc gia phải xác định và khống chế tốc độ dân số ở mức hợp lý để đảm bảo cho việc phát triển kinh tế, đảm bảo khả năng tích lũy.

Theo ước tính, dân số thế giới sẽ đạt 9,1 tỷ người vào năm 2050 và dân số của 50 quốc gia nghèo nhất sẽ tăng gấp đôi, lên 1,7 tỷ người. Hầu hết sự gia tăng này sẽ diễn ra trong các khu vực đô thị của các nước đang phát triển.

Thực tế cũng đã cho thấy, các xu hướng nhân khẩu học có ảnh hưởng quyết định trong cuộc chiến chống đói nghèo và thúc đẩy phát triển. Làm chậm tốc độ tăng trưởng dân số và tăng cường đầu tư cho các lĩnh vực sức khỏe sinh sản, phòng chống HIV, giáo dục, nâng cao vị thế của phụ nữ và thúc đẩy bình đẳng giới chính là những biện pháp thiết yếu góp phần xóa đói giảm nghèo.

Các quyền về sức khỏe sinh sản chính là nền tảng cho việc sinh con khỏe mạnh, các mối quan hệ thân thiết và các gia đình hạnh phúc. Điều này đồng nghĩa với việc mỗi đứa trẻ đều được sinh ra theo ý muốn, đều được sinh ra an toàn, các thanh niên khỏe mạnh, phụ nữ và trẻ em gái được đối xử tôn trọng và bảo toàn nhân phẩm.

Đầu tư cho thanh niên là đầu tư cho tương lai

Mỗi năm, Ngày Dân số Thế giới đều được kỷ niệm với một chủ đề cấp thiết mang tính toàn cầu để kêu gọi sự quan tâm chú ý của toàn nhân loại. Năm 2014, Ngày Dân số Thế giới dành sự quan tâm đặc biệt cho thanh niên.

 Theo Liên hợp quốc, thế giới hiện có khoảng 1,8 tỷ người trong độ tuổi 10 – 24, chiếm 1/4 dân số thế giới. Tuy nhiên, còn quá nhiều thanh niên vẫn phải chật vật đấu tranh để thoát khỏi đói nghèo, bất bình đẳng và những vi phạm quyền con người vốn luôn ngăn cản họ thể hiện khả năng của bản thân mình và hòa vào sức mạnh tập thể. Không khó để nhận thấy rằng, còn nhiều cô gái trẻ bị phân biệt đối xử, bạo lực tình dục, kết hôn sớm và mang thai ngoài ý muốn. Ngay cả đối với nhiều em có cơ hội được học lên cao hơn thì các em cũng không dễ dàng tìm được việc làm và thậm chí khi đã có một công việc, các em cũng thường được trả lương thấp...

Trước thực tế đó, bảo vệ quyền của trẻ vị thành niên và thanh niên nói chung, đầu tư cho tương lai của họ là điều cần thiết cho sự phát triển của chính nhóm dân số này, cho gia đình họ, cộng đồng và đất nước họ. Không ai có thể phủ nhận sự cần thiết phải cung cấp cho họ một nền giáo dục chất lượng, việc làm phù hợp, các cách thức để đáp ứng nhu cầu và tiếp cận thông tin cũng như chăm sóc sức khỏe tình dục và sinh sản, trong đó đáng chú ý là giáo dục giới tính.

Trong thông điệp đưa ra nhân Ngày Dân số Thế giới 2014, Tổng Thư ký Liên hợp quốc Ban Ki-moon nêu rõ: “Thế giới chưa bao giờ có nhiều người trẻ như hiện nay: 1,8 tỷ người (chủ yếu là ở các nước đang phát triển) và đại diện cho một tiềm năng đặc biệt để giải quyết những thách thức lớn mà nhân loại phải đối mặt. Tuy nhiên, nhiều thanh niên vẫn không được hưởng một nền giáo dục có chất lượng, việc làm tốt và một vị trí trong đời sống chính trị của đất nước. Vào Ngày Dân số Thế giới, chúng ta hãy cam kết để giúp đỡ những người trẻ tuổi có được tiến bộ trong tất cả các lĩnh vực của xã hội chúng ta”.

Theo nhà lãnh đạo cấp cao của Liên hợp quốc, cần hành động khẩn cấp để loại bỏ những thực tế khó khăn cho thanh niên hay cũng chính là cải thiện các điều kiện sống cho họ và cho tương lai chung của chúng ta. Để làm được điều này, các bạn thanh niên cũng không thể khoanh tay đứng nhìn. Năm nay, hơn 1.000 tổ chức thanh niên đã tham gia vào Lời kêu gọi toàn cầu cho thanh thiếu niên, được hỗ trợ bởi 40 quốc gia, trong đó khuyến cáo rằng các mục tiêu và hướng tập trung vào những người trẻ tuổi cần đưa vào chương trình phát triển cho giai đoạn sau năm 2015.

“2015 là năm được xác định cho việc đạt được các Mục tiêu phát triển thiên niên kỷ, việc xác định chương trình sẽ kế thừa các mục tiêu này và thông qua một thỏa thuận pháp lý xứng đáng với tên gọi này về biến đổi khí hậu cũng như tiến trình; trong đó, những người trẻ tuổi đóng một vai trò quan trọng. Năm 2015 cũng đánh dấu kỷ niệm 20 năm Chương trình hành động của thế giới về thanh niên, trong đó các định hướng hành động ở phạm vi quốc gia và quốc tế vẫn có giá trị, đặc biệt là vì những định hướng này yêu cầu các chính phủ phải tôn trọng các quyền con người và quyền tự do cơ bản của tất cả thanh niên và phạt một cách có hệ thống các hành vi vi phạm”, ông Ban Ki-moon nhấn mạnh.

Còn theo ông Babatunde Osotimehin - Giám đốc Quỹ Dân số Liên hợp quốc, các Chính phủ và cộng đồng quốc tế ngày càng nhận thức được tầm quan trọng của việc cung cấp các nguồn lực và cơ hội cho tất cả những người trẻ tuổi để họ thể hiện được đầy đủ tiềm năng với tư cách cá nhân và công dân. Các Chính phủ và cộng đồng quốc tế đều nhận ra rằng, đầu tư cho thanh niên và để thanh niên có thể thực hiện các quyền cơ bản của mình không chỉ mang lại lợi ích cho giới trẻ mà còn có thể giúp các quốc gia thu được lợi ích nhân khẩu học.

“Chúng ta biết rằng, các thanh niên có sức khỏe tốt, được giáo dục, sản xuất và tham gia đầy đủ vào đời sống xã hội có thể giúp phá vỡ chu kỳ nghèo đói giữa các thế hệ và chứng minh khả năng phục hồi mạnh mẽ hơn trước các thách thức đặt ra cho cá nhân và xã hội. Là một công dân có kiến ​​thức và thông tin, họ có thể đóng góp có giá trị hơn cho cộng đồng và quốc gia của họ”, ông Babatunde Osotimehin khẳng định.

UNFPA kêu gọi các quốc gia cùng thông qua và áp dụng các chính sách, chương trình đầu tư vào trẻ vị thành niên và thanh niên, đồng thời thúc đẩy một môi trường thuận lợi cho họ, thúc đẩy việc tiếp cận với giáo dục toàn diện và với giáo dục giới tính cũng như các dịch vụ chất lượng tốt trong lĩnh vực sức khỏe tình dục và sinh sản, bao gồm cả kế hoạch hóa gia đình,...

Ngày Dân số Thế giới 2014 là dịp đặc biệt để chúng ta cùng thúc đẩy khát vọng của giới trẻ, đưa những người trẻ tuổi vào trung tâm trong mọi nỗ lực quốc gia và toàn cầu hướng tới phát triển và phát triển bền vững. Trao cho giới trẻ niềm tin và các phương tiện để hành động, chúng ta sẽ nhận được một tương lai tốt đẹp và bền vững cho mọi người./.